Ξεσπάσματα, φωνές, κλάμα: Τι λέει το παιδί μου όταν θυμώνει (και πώς να το βοηθήσω χωρίς τιμωρία)

Ο θυμός δε σημαίνει "κακό παιδί" - είναι μήνυμα

Ο θυμός στα παιδιά δεν είναι απλώς «κακή συμπεριφορά». Είναι ένα φυσιολογικό, προστατευτικό συναίσθημα που σηματοδοτεί ότι κάτι τους «βγαίνει από τα νερά του»: ματαίωση, έλλειψη ελέγχου, φόβος, ανάγκη να τους ακουστεί η φωνή τους. Αυτό το σημαντικό μήνυμα το υπογραμμίζει η ψυχοθεραπεύτρια Isabelle Filliozat στο βιβλίο της «Ο θυμός των παιδιών».

Το «ξεσπασματάκι» λοιπόν δεν είναι αποτυχία ως γονιός αλλά ρύθμιση που ζητά στήριξη.

Πώς φαίνεται ο θυμός ανά ηλικιακή ομάδα

1–3 ετών: Το σώμα μιλάει

• Κλάμα, ουρλιαχτά, ρίξιμο στο πάτωμα, «όχι!» για τα πάντα.

• Το παιδί ανακαλύπτει το «εγώ» του και θέλει αυτονομία — αλλά χωρίς λέξεις και με περιορισμένα εσωτερικά όρια.

  Τι βοηθά:

• Ηρεμία και ασφάλεια: «Σε βλέπω θυμωμένο. Είμαι εδώ».

• Όρια με κατανόηση: «Δεν χτυπάμε».

Το να πανικοβάλλεται ο γονιός κάνει τον μικρό να αισθανθεί ότι και ο κόσμος του τρέμει.

Αποτελέσματα έρευνας: Ο Allan Schore (2001) δείχνει ότι η συναισθηματική ασφάλεια είναι κρίσιμη τη στιγμή της έντασης.

4–6 ετών: «Δεν είναι δίκαιο!»

• Η φράση «Δεν είναι δίκαιο!» εμφανίζεται συχνά. Η αντίδραση σε κανόνες, η άρνηση, η σπρωξιά μπορεί να πάρουν θέση.

• Το παιδί τώρα αρχίζει να αντιλαμβάνεται κανόνες — αλλά θεωρεί πως οι δικοί του κανόνες είναι οι σωστοί.

  
  

  Τι βοηθά:

• Αναγνώριση του συναισθήματος πριν τις επιπλήξεις: «Θύμωσες γιατί σταμάτησε το παιχνίδι».

• Λεκτική ρύθμιση: «Πες με λέξεις τι σε πείραξε».

  Έρευνα: Susanne Denham et al. (2003) δείχνει πως η συναισθηματική εκπαίδευση σε αυτή την ηλικία συνδέεται με καλύτερη κοινωνική προσαρμογή.

7–9 ετών: Θυμός + ντροπή

• Έντονη αντίδραση, ίσως απόσυρση («άσε με ήσυχο»), κράτημα θυμού, ειρωνεία.

• Το παιδί αρχίζει να νιώθει ότι «πρέπει να είμαι καλός» και ο θυμός γίνεται άμυνα απέναντι στο συναίσθημα της ντροπής ή της αδυναμίας.

  
  

  Τι βοηθά:

• Σεβασμός του προσωπικού χώρου: «Θες λίγο χρόνο μόνος σου;».

• Κανονικοποίηση: «Δεν σε κάνει κακό παιδί το ότι θυμώσατε».

  Έρευνα: Nancy Eisenberg et al. (1998) υποστηρίζει ότι η «επικύρωση συναισθημάτων» μειώνει τη ντροπή και ενισχύει τη συναισθηματική ρύθμιση.

10+ ετών / προεφηβεία: Ζητώ σεβασμό & αυτονομία

• Συγκρούσεις λόγω ορίων: «Δεν με ακούς!», «Μη μου λες τι θα κάνω».

• Το παιδί διεκδικεί τον εαυτό του και τη φωνή του.

  
  

  Τι βοηθά:

• Συζήτηση σαν συνεργασία, όχι ανάκριση: «Πες μου τι σε εκνεύρισε — ας το καταλάβουμε μαζί».

• Σταθερά όρια με σεβασμό: «Δεν φωνάζουμε έτσι — αλλά θέλω να καταλάβω».

  Έρευνες (π.χ. Diana Baumrind 1991; Laurence Steinberg 2001) δείχνουν ότι το γονεϊκό στυλ «αυθεντικό + με όρια» συνδέεται με καλύτερη ρύθμιση συναισθημάτων και λιγότερα προβλήματα.

Τι μπορεί να κάνω εκείνη τη στιγμή;

1. Σταματάω πρώτα εγώ. Αν εγώ ανεβάσω τον τόνο — το παιδί νιώθει ότι το σύστημα του κλονίζεται.

2. Ονομάζω αυτό που βλέπω. «Βλέπω πως είσαι πολύ θυμωμένος επειδή…». Γλωσσικά βοηθάς το παιδί να μετακινηθεί από σώμα σε λέξη.

3. Βάζω όριο με αγάπη. «Θύμωσες. Δεν θα σε αφήσω να χτυπήσεις». Το όριο + η ασφάλεια μαζί.

4. Μετά το γεγονός — επεξεργασία. Όταν η ένταση πέσει: «Τι σε πείραξε; Τι θα βοηθούσε την επόμενη φορά;».

Έρευνα: John Gottman et al. (1996) τονίζει τη σημασία της μετά-ξεσπασματικής επεξεργασίας ως μάθηση συναισθημάτων.

Τι… ΔΕ βοηθά;

• «Σταμάτα τώρα! Δεν έχεις λόγο να θυμώνεις». → Αγνοείς το μήνυμα.

• Ντροπή/γελοιοποίηση: → Δημιουργεί μυστικά, ντροπή, πιο έντονα ξεσπάσματα.

• Απομάκρυνση/απόρριψη: → Το παιδί αισθάνεται εγκατάλειψη — ανεβάζουν τα συναισθήματα.

  Έρευνα: Anne Morris et al. (2007) δείχνει πως η γονεϊκή αποστασιοποίηση συνδέεται με δυσκολίες στη ρύθμιση συναισθημάτων.

  
  

Οι πιο συχνές απορίες των γονιών

«Μήπως με δουλεύει; Μήπως κάνει “θέατρο” για να περάσει το δικό του;»

Ένα παιδί κάτω των ~5 ετών συνήθως δεν έχει την ικανότητα να σχεδιάσει στρατηγικά μια “σκηνή” για κοινωνικό έλεγχο. Αυτό που βλέπετε είναι κατάρρευση ρύθμισης, όχι μανιπούλα. [Cole et al., 2004]

Στα μεγαλύτερα παιδιά, ναι, μπορεί να υπάρχει «διαπραγμάτευση με ένταση». Αυτό είναι σημάδι ότι το παιδί μαθαίνει τη δύναμη της φωνής του. Δεν είναι απαραίτητα τοξικό. Εκεί βοηθά το «Σε ακούω. Η απάντηση όμως είναι όχι».

«Πρέπει να του βάλω όρια εκείνη τη στιγμή ή πρώτα να το ηρεμήσω;»

Πάντα και τα δύο, αλλά με τη σωστή σειρά:

1. Ασφάλεια / ρύθμιση («Είμαι εδώ»),

2. Όριο («Δεν θα σε αφήσω να χτυπήσεις»).

   Χωρίς ασφάλεια, το όριο ακούγεται σαν επίθεση. Χωρίς όριο, το παιδί δεν νιώθει ότι ο ενήλικος “κρατάει” την κατάσταση.

«Κι εγώ; Εγώ όταν φωνάζει μου ανεβαίνει το αίμα στο κεφάλι. Τι να κάνω;»

Αυτό είναι ΠΑΡΑ πολύ σημαντικό. Πριν ρυθμίσεις το παιδί, χρειάζεται να ρυθμίσεις εσένα.

Μικρές φράσεις-γέφυρες που μπορείς να πεις φωναχτά (για να ακούσεις και εσύ τον εαυτό σου):

• «Θα μιλήσω πιο ήρεμα για να σε βοηθήσω».

• «Θέλω να σε βοηθήσω, όχι να σε μαλώσω».

  Το παιδί βλέπει ΜΟΝΤΕΛΟ. Η ικανότητα του γονιού να αυτορρυθμίζεται είναι προστατευτικός παράγοντας για την ψυχική υγεία του παιδιού. [Morris et al., 2007]

«Αν “αφήνω” το συναίσθημα, θα κακομάθει;»

Όχι. Το να επιτρέπω στο παιδί να νιώσει και να εκφράσει είναι διδασκαλία συναισθηματικής γραμματικής, όχι παραίτηση από τα όρια.

Κακομαθαίνω = του δίνω τα πάντα χωρίς πλαίσιο.

Ρυθμίζω = το βοηθώ να διαχειριστεί το μέσα του, ενώ κρατάω το πλαίσιο σταθερό.

«Πότε πρέπει να ανησυχήσω;»

Καλό είναι να ζητήσετε αξιολόγηση από ειδικό εάν:

• ο θυμός είναι καθημερινά εκτός ελέγχου και πολύ έντονος,

• το παιδί τραυματίζει σταθερά τον εαυτό του ή άλλους,

• υπάρχει παλινδρόμηση (π.χ. έντονοι θυμοί που εμφανίζονται ξαφνικά μετά από ένα στρεσογόνο γεγονός όπως απώλεια, σχολικό bullying, αλλαγή φροντιστή).

  Ο έντονος, επίμονος, παρορμητικός θυμός μπορεί να σχετίζεται με δυσκολίες ρύθμισης, άγχος ή τραυματική εμπειρία και αξίζει να το δει επαγγελματίας.

Το βασικό μήνυμα προς τον γονιό

Το παιδί δεν θέλει να “σε τρελάνει”. Θέλει να ακουστεί, να νιώσει ότι είναι ασφαλές μέσα στη σχέση μαζί σου, ακόμα και όταν είναι στο χειρότερό του.

Κάθε φορά που εσύ καταφέρνεις να πεις

«Σε βλέπω, σε ακούω, είμαι εδώ, και θα σε κρατήσω ασφαλή»,

χτίζεις στον εγκέφαλό του ένα κομμάτι αυτορρύθμισης που θα το κουβαλάει και ως έφηβος και ως ενήλικας.

Αυτό είναι γονεϊκή ρύθμιση. Αυτό είναι συναισθηματική εκπαίδευση.

Και αυτό, μακροπρόθεσμα, προστατεύει.

Βιβλιογραφικές αναφορές

• Baumrind, D. (1991). The influence of parenting style on adolescent competence and substance use. Journal of Early Adolescence.

• Cole, P. M., Martin, S. E., & Dennis, T. A. (2004). Emotion regulation as a scientific construct. Child Development.

• Denham, S. A., Blair, K. A., DeMulder, E., et al. (2003). Preschool emotional competence: Pathway to social competence? Child Development.

• Eisenberg, N., Cumberland, A., & Spinrad, T. L. (1998). Parental socialization of emotion. Psychological Inquiry.

• Filliozat, I. (2017). Le livre des colères et des peurs / γνωστό στα ελληνικά ως «Ο θυμός των παιδιών». (Πρωτότυπο κλινικό υλικό για γονείς και επαγγελματίες.)

• Gottman, J. M., Katz, L. F., & Hooven, C. (1996). Parental meta-emotion philosophy and the emotional life of families. Journal of Family Psychology.

• Morris, A. S., Silk, J. S., Steinberg, L., Myers, S. S., & Robinson, L. R. (2007). The role of the family in the development of emotion regulation. Social Development.

• Schore, A. N. (2001). Effects of a secure attachment on right brain development, affect regulation, and infant mental health. Infant Mental Health Journal.

• Steinberg, L. (2001). We know some things: Parent–adolescent relationships in retrospect and prospect. Journal of Research on Adolescence.

• Thompson, R. A. (1994). Emotion regulation: A theme in search of definition. Monographs of the Society for Research in Child Development.