Όταν ο φόβος στερεί το παιχνίδι: γιατί το "risky play" είναι τόσο σημαντικό
- Dimitra Prapa
- 19 Οκτ
- διαβάστηκε 5 λεπτά
Έγινε ενημέρωση: 23 Οκτ
Πώς η ελευθερία και το ρίσκο καλλιεργούν την ανθεκτικότητα
Αν θυμηθείτε τη δική σας παιδική ηλικία, ίσως έρχεται στο μυαλό η εικόνα ενός παιδιού που σκαρφαλώνει, κατασκευάζει, λερώνεται, εξερευνά. Σήμερα, όμως, πολλά παιδιά μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον υπερπροστασίας: παίζουν σε προσεκτικά σχεδιασμένους χώρους, υπό συνεχή επίβλεψη, με ελάχιστες ευκαιρίες για ρίσκο ή ανεξαρτησία.
Όλο και περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι αυτή η αλλαγή έχει συνέπειες. Το παιχνίδι με εργαλεία — μέρος αυτού που ονομάζουμε risky play — δεν είναι απλώς μια διασκεδαστική δραστηριότητα, αλλά μια βαθιά αναπτυξιακή εμπειρία που βοηθά τα παιδιά να ανακαλύψουν τον εαυτό τους, να δοκιμάσουν τα όριά τους και να καλλιεργήσουν δεξιότητες ζωής.
Τι είναι το "risky play"
Ο όρος “risky play” αναφέρεται σε κάθε μορφή παιχνιδιού όπου το παιδί βιώνει έναν ελεγχόμενο βαθμό πρόκλησης: μια εμπειρία που προκαλεί ενθουσιασμό, περιέργεια, ακόμα και λίγο φόβο, αλλά χωρίς πραγματικό κίνδυνο.
Σύμφωνα με την ψυχολόγο Ellen Beate Sandseter, οι κατηγορίες του risky play περιλαμβάνουν:
παιχνίδι σε ύψος (π.χ. σκαρφάλωμα),
παιχνίδι με ταχύτητα (π.χ. ποδήλατο, τσουλήθρα),
παιχνίδι με στοιχεία της φύσης,
παιχνίδι πάλης ή φιλικής αντιπαράθεσης,
παιχνίδι με εργαλεία ή αντικείμενα που απαιτούν προσοχή.
Αυτές οι εμπειρίες μικρού κινδύνου μαθαίνουν στα παιδιά να ρυθμίζουν το φόβο, να υπολογίζουν κινδύνους και να χτίζουν θάρρος, εμπιστοσύνη και εσωτερικό έλεγχο (Sandseter & Kennair, 2011).
Η Sandseter τονίζει πως «τα παιδιά χρειάζονται το ρίσκο για να μάθουν να νιώθουν ασφαλή μέσα στον κόσμο».
«Μια υγιής παιδική ηλικία χρειάζεται αυτονομία και ελεύθερο παιχνίδι. Όταν τα παιδιά νιώθουν συνεχώς απειλή, μαθαίνουν να αμύνονται αντί να εξερευνούν.»
— Jonathan Haidt, The Anxious Generation
Το παιχνίδι με εργαλεία ως μορφή
risky play
Το παιχνίδι με εργαλεία — όπως σφυριά, πριόνια, κατσαβίδια, αλλά και πιο συμβολικά εργαλεία, όπως εργαλεία άμμου, πηλού ή κατασκευών — είναι μια ιδιαίτερη μορφή risky play.
Μέσα από αυτό:
το παιδί πειραματίζεται με αιτία και αποτέλεσμα («τι θα συμβεί αν χτυπήσω πιο δυνατά;»),
αποκτά αίσθηση ευθύνης και ελέγχου,
βιώνει την ικανοποίηση της δημιουργίας και της αυτοαποτελεσματικότητας,
μαθαίνει να σέβεται τους κανόνες ασφαλείας που θέτει η ομάδα ή ο θεραπευτής.
Η έρευνα του Lockman (2021) δείχνει ότι τα παιδιά που χρησιμοποιούν αντικείμενα και εργαλεία στο παιχνίδι μαθαίνουν να ενορχηστρώνουν κινήσεις, να σχεδιάζουν ενέργειες και να αναπτύσσουν νοητικά σχήματα για την επίλυση προβλημάτων. Το εργαλείο, με άλλα λόγια, λειτουργεί ως «προέκταση του εαυτού».
Στο πλαίσιο της παιγνιοθεραπείας, τέτοιες δραστηριότητες αποκτούν επιπλέον συμβολική διάσταση:
το παιδί μπορεί να χτίσει, να σπάσει, να μεταμορφώσει — όπως ακριβώς προσπαθεί να κατανοήσει, να αλλάξει ή να εκφράσει τον εσωτερικό του κόσμο.
Τι κερδίζουν τα παιδιά από το παιχνίδι με ρίσκο
Ανάπτυξη γνωστικών δεξιοτήτων
Το risky play βοηθά τα παιδιά να:
αξιολογούν καταστάσεις,
παίρνουν αποφάσεις,
προβλέπουν συνέπειες,
ρυθμίζουν τη συμπεριφορά τους ανάλογα με το περιβάλλον.
Έρευνες του Frontiers in Psychology (Lew-Levy et al., 2022) έδειξαν ότι σε πολιτισμούς κυνηγών-συλλεκτών, τα παιδιά χρησιμοποιούν εργαλεία σε παιχνίδι-μιμητισμό ενηλίκων και μαθαίνουν μέσω αυτού πολύπλοκες κοινωνικές και γνωστικές δεξιότητες.
Συναισθηματική ανθεκτικότητα
Όταν ένα παιδί προσπαθεί, αποτυγχάνει, ξαναπροσπαθεί και τελικά τα καταφέρνει, χτίζει ανθεκτικότητα.
Το λάθος παύει να είναι απειλή και γίνεται ευκαιρία.
Η έρευνα του Canadian Paediatric Society (2024) αναφέρει ότι η στέρηση εμπειριών ρίσκου οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα άγχους, ανασφάλειας και χαμηλής αυτοεκτίμησης.
Κοινωνικές δεξιότητες
Το παιχνίδι με εργαλεία συνήθως γίνεται σε ομάδα: τα παιδιά μαθαίνουν να συνεργάζονται, να περιμένουν σειρά, να ζητούν βοήθεια, να διαπραγματεύονται.
Αυτή η μορφή συλλογικής εμπειρίας είναι ουσιαστική για την ανάπτυξη ενσυναίσθησης και συναισθηματικής κατανόησης.
Ο ρόλος της προστασίας
Κάθε γονιός θέλει να προστατεύσει το παιδί του.
Όμως, η απόλυτη ασφάλεια μπορεί να καταλήξει σε περιορισμό της ανάπτυξης.
Η διάκριση που κάνουν οι ειδικοί είναι ανάμεσα σε:
ρίσκο (risk) — που είναι υπολογισμένο και διαχειρίσιμο,
και κίνδυνο (hazard) — που είναι απρόβλεπτος και επικίνδυνος.
Το ζητούμενο είναι να επιτρέπουμε στα παιδιά να αναλαμβάνουν ρίσκο, όχι να τα εκθέτουμε σε κινδύνους.
Η NAEYC (National Association for the Education of Young Children) προτείνει τη φράση:
“Keep children as safe as necessary, not as safe as possible.”
Δηλαδή, να τα προστατεύουμε όσο χρειάζεται — όχι περισσότερο απ’ όσο πρέπει.
Όταν η προστασία γίνεται υπερπροστασία
Η ασφάλεια είναι θεμελιώδης — όμως η υπερβολική προστασία στερεί από τα παιδιά την ευκαιρία να μάθουν μέσα από τις προκλήσεις.
Η διάκριση που προτείνουν οι ειδικοί είναι σημαντική:
Ρίσκο (risk): ελεγχόμενη πρόκληση,
Κίνδυνος (hazard): απρόβλεπτος ή ανεξέλεγκτος.
Ο Jonathan Haidt περιγράφει την υπερπροστασία ως βασική αιτία της «αγχώδους γενιάς».
Όταν ένα παιδί στερείται εμπειριών ρίσκου και ελευθερίας, μαθαίνει ότι ο κόσμος είναι επικίνδυνος και ότι το ίδιο είναι ανίκανο να τον διαχειριστεί
Έτσι, μένει «κολλημένο» στο Defend Mode — μια εσωτερική κατάσταση φόβου και αδράνειας.
Η υπερπροστασία (safetyism) οδηγεί, σύμφωνα με τον Haidt, σε παιδιά που «μαθαίνουν να φοβούνται τη ζωή αντί να τη δοκιμάζουν».
«Τα παιδιά χρειάζονται μικρές δόσεις φόβου και ρίσκου για να γίνουν θαρραλέα.
Όταν τα προστατεύουμε υπερβολικά, δεν τα προστατεύουμε — τα αποδυναμώνουμε.»
— Jonathan Haidt, The Anxious Generation
Η έλλειψη αυτών των εμπειριών συνδέεται, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, με αύξηση του παιδικού άγχους, δυσκολίες αυτορρύθμισης και χαμηλότερη ψυχική ανθεκτικότητα (Hansen Sandseter EB, 2023).
Πρακτικές προτάσεις για γονείς και θεραπευτές
Εντάξτε ασφαλείς προκλήσεις στο παιχνίδι
Μικρές κατασκευές, εργαλεία, φυσικά υλικά, εξερεύνηση.
Εξηγήστε τους κανόνες, αλλά αφήστε περιθώριο δοκιμής.
Επιβλέψτε χωρίς να επεμβαίνετε
Παρατηρήστε, ενθαρρύνετε, επαινέστε την προσπάθεια, όχι το αποτέλεσμα.
Χρησιμοποιήστε τη γλώσσα της ευθύνης
Αντί για «μην το κάνεις», δοκιμάστε: «Πώς νομίζεις ότι μπορείς να το κάνεις με ασφάλεια;».
Αναστοχαστείτε μετά το παιχνίδι
«Τι έμαθες; Πώς ένιωσες; Τι θα έκανες αλλιώς;»
Ο διάλογος μετατρέπει την εμπειρία σε γνώση.
Ενισχύστε τη φυσική εξερεύνηση
Οι δραστηριότητες έξω, στη φύση ή σε μη τυποποιημένα περιβάλλοντα, είναι οι πιο πλούσιες σε εμπειρίες ρίσκου και αυτοπεποίθησης.
Με λίγα λόγια...
Το παιχνίδι με εργαλεία — όπως και κάθε μορφή risky play — δεν είναι απλώς διασκέδαση. Είναι μια θεμελιώδης εμπειρία ανάπτυξης.
Διδάσκει στα παιδιά να υπολογίζουν, να ρισκάρουν, να δοκιμάζουν, να αποτυγχάνουν και να ξανασηκώνονται.
Αυτές οι εμπειρίες είναι το θεμέλιο της ανθεκτικότητας, της αυτοπεποίθησης και της συναισθηματικής ισορροπίας.
Στο Play Path, πιστεύουμε ότι το παιχνίδι που περιέχει ρίσκο είναι και το παιχνίδι που χτίζει χαρακτήρα.
Μέσα από κατάλληλα σχεδιασμένα προγράμματα, βοηθάμε τα παιδιά να ανακαλύψουν τις δυνάμεις τους — με ασφάλεια, ελευθερία και εμπιστοσύνη.
Ενδεικτικές πηγές
Haidt, J. (2024). The Anxious Generation. Allen Lane.
Sandseter, E. B. H., & Kennair, L. E. O. (2011). Children’s risky play from an evolutionary perspective. Evolutionary Psychology.
Hansen Sandseter, E. B. (2023). Risky play in children’s emotion regulation and mental health. International Journal of Play.
Lew-Levy, S. et al. (2022). Hunter-Gatherer Children’s Object Play and Tool Use. Frontiers in Psychology.
Lockman, J. J. (2021). Young Children’s Interactions with Objects. Frontiers in Developmental Psychology.
NAEYC (2023). Risk-Taking in Outdoor Play.
Boston University Children’s Center (2020). Risky Play: Why Children Need It.
