Όταν η οθόνη γίνεται ανάγκη: Πώς αναγνωρίζουμε τον εθισμό των παιδιών στα ηλεκτρονικά — και πώς μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς

Πώς αναγνωρίζουμε ότι το παιδί δυσκολεύεται με τα ηλεκτρονικά — και τι μπορούν να κάνουν οι γονείς

Υπάρχει μια στιγμή που πολλοί γονείς αναγνωρίζουν χωρίς να την έχουν ονοματίσει:

εκείνη η μικρή παύση, όταν φωνάζουν το παιδί να αφήσει το tablet και περιμένουν την αντίδραση.

Θα πει «ναι, σε λίγο»;

Θα αγνοήσει;

Ή θα ξεσπάσει;

Τις περισσότερες φορές, το παιδί δεν φταίει. Και δεν φταίει ούτε ο γονιός.

Όμως κάτι στην καθημερινότητα έχει αρχίσει να αλλάζει. Η οθόνη δεν είναι απλώς διασκέδαση.

Είναι ανάγκη. Κάποτε παρηγοριά. Κάποτε τρόπος να αποφύγει κάτι δύσκολο. Κάποτε η μόνη στιγμή που “ηρεμεί”.

Αυτό το άρθρο δεν γράφτηκε για να κατηγορήσει. Γράφτηκε για να εξηγήσει.

Με επιστημονική βάση, αλλά και με βαθιά ενσυναίσθηση.

Όταν η οθόνη «παίρνει χώρο» μέσα στο παιδί

Σε έναν κόσμο όπου ο χρόνος των γονιών μειώνεται και ο ρυθμός της καθημερινότητας αυξάνεται, οι οθόνες μπήκαν στο σπίτι σαν λύση. Διασκέδαση, ηρεμία, ασφάλεια. Και πράγματι — μπορούν να είναι όλα αυτά.

Αλλά σε κάποια παιδιά, ιδιαίτερα εκείνα που δυσκολεύονται στη ρύθμιση, η οθόνη γίνεται κάτι παραπάνω:

γίνεται ρυθμιστής.

Γίνεται ο τρόπος να απαλύνουν την ανησυχία, τη βαρεμάρα, το θυμό, τη μοναξιά.

Η επιστήμη το επιβεβαιώνει: η υπερβολική χρήση οθόνης έχει συσχετιστεί με αυξημένη υπερδιέγερση, άγχος και δυσκολίες συγκέντρωσης (Rosen et al., 2014· Twenge & Campbell, 2018). Όμως τα συμπτώματα δεν είναι εντυπωσιακά ή θεαματικά. Είναι μικρά, καθημερινά—συνήθως αρχίζουν σαν αδιόρατες αλλαγές στη συμπεριφορά.

Ένα παιδί που παλιά έπαιζε με τα παιχνίδια του, τώρα δεν τα κοιτάζει.

Ένα παιδί που έκανε φανταστικό παιχνίδι, τώρα προτιμά το YouTube.

Ένα παιδί που είχε αυτονομία, τώρα δυσκολεύεται να αποχωριστεί το tablet ακόμη και για λίγα λεπτά.

Δεν είναι “τεμπελιά”. Είναι ρύθμιση.

Και η ρύθμιση είναι ανάγκη, όχι επιλογή.

Ποια παιδιά είναι πιο ευάλωτα — και γιατί

Αν και όλα τα παιδιά μπορούν να δυσκολευτούν, υπάρχουν ομάδες που παρουσιάζουν μεγαλύτερο κίνδυνο.

Τα παιδιά με ΔΕΠΥ αναζητούν έντονα και γρήγορα ερεθίσματα — και η οθόνη τους τα δίνει αμέσως (Nikkelen et al., 2014).

Τα παιδιά με άγχος χρησιμοποιούν την οθόνη σαν “παύση”, σαν ανάσα από τον φόβο και την υπερένταση.

Παιδιά στο φάσμα του αυτισμού έλκονται από την προβλεψιμότητα και την επανάληψη που προσφέρουν πολλά ψηφιακά παιχνίδια (Mazurek et al., 2013).

Και υπάρχουν και εκείνα τα ήσυχα παιδιά, τα ντροπαλά, τα λίγο πιο μοναχικά — που βρίσκουν στις οθόνες έναν κόσμο που δεν τα κρίνει, δεν απαιτεί και δεν τα δυσκολεύει.

Σε όλα αυτά τα παιδιά, η οθόνη γίνεται καταφύγιο, αλλά και παγίδα.

Όταν η οθόνη αρχίζει να αντικαθιστά τη ζωή

Το πρόβλημα δεν είναι ποτέ η οθόνη η ίδια.

Είναι το τι αφήνει πίσω της.

Λιγότερο παιχνίδι.

Λιγότερη κίνηση.

Λιγότερη φαντασία.

Λιγότερη κοινωνική επαφή.

Λιγότερη σωματική εκτόνωση.

Οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά που περνούν πολλές ώρες στα ηλεκτρονικά εμφανίζουν μεγαλύτερη δυσκολία στον ύπνο (Cain & Gradisar, 2010), υψηλότερη υπερένταση και συχνότερες εκρήξεις (Swing et al., 2010).

Στην πράξη, αυτό που βλέπουν οι γονείς είναι απλό:

ένα παιδί που «κολλάει», δυσκολεύεται να σταματήσει, αποσύρεται από δραστηριότητες και συχνά αντιδρά έντονα όταν τελειώνει ο χρόνος οθόνης.

Αυτό δεν είναι κακή συμπεριφορά.

Είναι ένα σύστημα που προσπαθεί να ρυθμιστεί, αλλά δεν έχει τα κατάλληλα εργαλεία.

Πότε μιλάμε πραγματικά για εθισμό;

Δεν χρειάζεται το παιδί να φτάσει σε ακραίες συμπεριφορές για να υπάρχει θέμα.

Πιο συχνά, ο “εθισμός” μοιάζει… ήσυχος. Σιωπηλός. Σταδιακός.

Μιλάμε για προβληματική χρήση όταν:

• η οθόνη είναι το πρώτο και το τελευταίο πράγμα που ζητάει,

• όταν δεν μπορεί να σταματήσει χωρίς έντονη αντίδραση,

• όταν χάνει ενδιαφέρον για άλλα παιχνίδια,

• όταν πέφτει η σχολική του επίδοση,

• όταν αποσύρεται ή κλείνεται στο δωμάτιο,

• όταν βλέπουμε ότι το σώμα του «δυσκολεύεται» να βρει ηρεμία χωρίς οθόνη.

Αν κάτι από αυτά γίνεται σταθερά, όχι περιστασιακά, τότε αξίζει μια προσεκτική ματιά.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς — χωρίς καυγάδες και χωρίς ενοχές

Πρώτα απ’ όλα, χρειάζεται κατανόηση:

τα παιδιά χρησιμοποιούν την οθόνη με τον ίδιο τρόπο που εμείς χρησιμοποιούμε έναν καφέ, ένα διάλειμμα, μια οθόνη στο δικό μας χέρι.

Το ζητούμενο δεν είναι να «κόψουμε».

Είναι να ισορροπήσουμε.

Και αυτό γίνεται μόνο με:

Ρουτίνες

Σταθερός χρόνος ύπνου, φαγητού, δραστηριοτήτων και — κυρίως — οθόνης.

Προειδοποιήσεις

Τα παιδιά χρειάζονται χρόνο μετάβασης:

«Σε 5 λεπτά κλείνουμε. Σε 2 λεπτά. Τώρα κλείνουμε.»

Μικρές μειώσεις

Όχι απότομες αλλαγές.

10 λεπτά λιγότερα κάθε εβδομάδα είναι πολύ πιο αποτελεσματικά από ένα ξαφνικό “τέρμα”.

Αντικατάσταση με κίνηση & παιχνίδι

Τα σώματά τους χρειάζονται εκτόνωση: μαξιλάρια, χορό, παιχνίδι πάλης, κατασκευές, έξω χρόνο.

Συμπαρουσία

Όταν παίζουμε μαζί, το παιδί δεν «βυθίζεται» τόσο.

Νιώθει επαφή και κοινή εμπειρία.

Κατανόηση, όχι ντροπή

«Βλέπω ότι σου είναι δύσκολο να σταματήσεις. Θα το κάνουμε μαζί.»

Οι πιο συχνές ερωτήσεις γονέων

– Είναι φυσιολογικό να θέλει συνέχεια tablet;

Όχι απαραίτητα. Συνήθως σημαίνει ότι κάτι στη ρύθμιση δυσκολεύεται.

– Γιατί θυμώνει τόσο όταν του το κλείνω;

Επειδή η ντοπαμίνη πέφτει απότομα. Και αυτό το σώμα το νιώθει σαν “σοκ”.

– Πόση ώρα επιτρέπεται;

Για τις μικρότερες ηλικίες, ιδανικά 1 ώρα τη μέρα.

Για τα μεγαλύτερα παιδιά, 1–2 ώρες με πλαίσιο και ισορροπία.

– Μήπως φταίω εγώ;

Όχι. Οι οθόνες είναι σχεδιασμένες για να κρατούν τα παιδιά.

Η ευθύνη δεν είναι στο παρελθόν, αλλά στην υποστήριξη από εδώ και πέρα.

– Πότε πρέπει να ζητήσω βοήθεια;

Όταν η χρήση επηρεάζει ύπνο, συμπεριφορά, σχολείο ή κοινωνικότητα — ή όταν οι καβγάδες γύρω από την οθόνη έχουν γίνει καθημερινότητα.

Ένα τελευταίο, σημαντικό μήνυμα

Τα παιδιά δεν γεννήθηκαν με οθόνες.

Μαθαίνουν να τις χρησιμοποιούν όπως μαθαίνουν τα πάντα:

μέσα από το παράδειγμα, τη σχέση και την ανάγκη.

Δεν χρειάζεται φόβος.

Δεν χρειάζεται ενοχή.

Χρειάζεται κατανόηση, ρυθμός και σταθερότητα — και στήριξη όταν χρειάζεται.

Οι οθόνες δεν είναι εχθρός.

Αλλά η σχέση μας μαζί τους χρειάζεται προσοχή.

Και το παιδί χρειάζεται χώρο να ξαναβρεί αυτό που πάντα ήταν δικό του: το σώμα, το παιχνίδι, τη σύνδεση, τη φαντασία.