Παιγνιοθεραπεία για παιδιά στο φάσμα του αυτισμού: πώς οι σωστές προσαρμογές κάνουν τη διαφορά

Η παιγνιοθεραπεία είναι μια θεραπευτική μέθοδος που δίνει στα παιδιά τη δυνατότητα να εκφράσουν τον εσωτερικό τους κόσμο μέσα από το παιχνίδι. Για τα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού, το παιχνίδι μπορεί να γίνει γέφυρα επικοινωνίας και ανάπτυξης – αρκεί να γίνουν οι σωστές προσαρμογές.

Σύμφωνα με την Association for Play Therapy (APT), όταν η παιγνιοθεραπεία εφαρμόζεται με εξατομίκευση και κατάλληλη δομή, μπορεί να υποστηρίξει ουσιαστικά παιδιά με αναπτυξιακές δυσκολίες. Η διεθνής βιβλιογραφία δείχνει ότι παρεμβάσεις που ενισχύουν την κοινή προσοχή και το συμβολικό παιχνίδι βελτιώνουν σημαντικά τις κοινωνικές και γλωσσικές δεξιότητες (Ray, Sullivan & Carlson, 2019).

Γιατί χρειάζονται προσαρμογές στην παιγνιοθεραπεία για αυτισμό

Τα παιδιά με αυτισμό συχνά έχουν διαφορετικό τρόπο επεξεργασίας αισθητηριακών ερεθισμάτων και επικοινωνιακών σημάτων. Αυτό δεν σημαίνει ότι η παιγνιοθεραπεία δεν ταιριάζει∙ σημαίνει ότι χρειάζεται να «χτίσουμε γέφυρες» για να συμμετέχουν ουσιαστικά.

Όπως αναφέρει και η British Association of Play Therapists (BAPT), κάθε παιδί χρειάζεται εξατομικευμένο πλαίσιο ποιότητας και προσαρμοσμένη θεραπευτική διαδικασία.

---

"Το παιχνίδι είναι η γέφυρα που συνδέει το φανταστικό κόσμο του παιδιού με την παραγματικότητα".

-Bruno Bettelheim-

---

Πρακτικές προσαρμογές στην παιγνιοθεραπεία

Υλικό παιχνιδιού

• Οπτικά δομημένο: κουτιά, ζώνες υλικών, σαφή σήμανση.

• Χαμηλού αισθητηριακού φορτίου όταν χρειάζεται.

• Σταδιακή κλιμάκωση από λειτουργικό παιχνίδι σε πιο συμβολικό.

Ροή συνεδρίας

• Περισσότερη δόμηση στην αρχή (οπτικό πρόγραμμα 3–5 βημάτων: καλωσόρισμα → παιχνίδι στόχου → ελεύθερο παιχνίδι → κλείσιμο).

• Προβλέψιμες ρουτίνες (ίδιος χαιρετισμός/κλείσιμο).

• Σεβασμός στον ρυθμό και στα σήματα υπερφόρτωσης.

  
  

Μοντέλο παρέμβασης

• Συνδυασμός κατευθυντικής και μη κατευθυντικής παιγνιοθεραπείας.

• Ενεργές προτάσεις και δόμηση από τον θεραπευτή, ανάλογα με τους στόχους του παιδιού.

  
  

Χαρακτηριστικά του παιχνιδιού σε παιδιά με αυτισμό

Η έρευνα δείχνει ότι το παιχνίδι στα παιδιά με αυτισμό έχει συστηματικά διαφορετικά χαρακτηριστικά σε σχέση με τα τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά:

• Λιγότερο συμβολικό/προσποιητό παιχνίδι (pretend play) και δυσκολία να μετατρέψουν αντικείμενα σε σύμβολα (π.χ. ένα μπλοκ ως «αυτοκίνητο»).

• Λιγότερη κοινή προσοχή και περιορισμένη κοινωνική εμπλοκή στο παιχνίδι· συχνά περισσότερα διαλείμματα «μη-εμπλοκής».

• Περισσότερο λειτουργικό ή επαναλαμβανόμενο παιχνίδι με αντικείμενα (στοίχιση, ταξινόμηση, αισθησιο-κινητικά μοτίβα).

• Χαμηλότερη «παιχνιδιάρικη διάθεση» (playfulness) και μικρότερη ευελιξία στο να προχωρήσουν από το λειτουργικό στο συμβολικό.

• Η πολυπλοκότητα του παιχνιδιού σχετίζεται με την ένταση των συμπτωμάτων: όσο πιο περιορισμένο, τόσο πιο σοβαρές οι δυσκολίες.

💡 Θεραπευτικά, αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται δραστηριότητες που χτίζουν κλιμακωτά, από το λειτουργικό προς το συμβολικό παιχνίδι, με σαφή δομή, οπτικά βοηθήματα και ενεργή συμμετοχή γονέων.

Στόχοι ανάπτυξης δεξιοτήτων

Η παιγνιοθεραπεία για παιδιά με αυτισμό εστιάζει σε δεξιότητες όπως:

• Κοινή προσοχή (βλέμμα – αντικείμενο – άνθρωπος).

• Εναλλαγή σειράς στο παιχνίδι.

• Κοινωνικές συμβάσεις (ζητώ, προσφέρω βοήθεια).

• Αυτορρύθμιση (διαχείριση συμπεριφοράς και συναισθήματος).

• Ανάπτυξη συμβολικού παιχνιδιού.

👉 Δείτε περισσότερα για τον ρόλο του παιχνιδιού στην ψυχολογική υποστήριξη.

Συχνές ερωτήσεις γονέων για το παιχνίδι στον αυτισμό

1) Γιατί το παιδί μου «δεν παίζει σαν τα άλλα»;

Συχνά στον αυτισμό το παιχνίδι είναι πιο επαναλαμβανόμενο και λιγότερο συμβολικό. Δεν σημαίνει ότι το παιδί «δεν μπορεί να παίξει», αλλά ότι χρειάζεται υποστήριξη για να αναπτύξει νέες δεξιότητες.

2) Να «σπάω» το επαναλαμβανόμενο παιχνίδι ή να το αφήνω;

Και τα δύο, με μέτρο. Αναγνωρίζουμε τη ρυθμιστική λειτουργία της επανάληψης και εισάγουμε μικρές αλλαγές για να ανοίξει χώρος για αλληλεπίδραση.

3) Πώς να ενισχύσω το συμβολικό παιχνίδι στο σπίτι;

Χρησιμοποιήστε απλά σενάρια («το αρκουδάκι πεινάει → το ταΐζουμε»), επαναλάβετε και σταδιακά προσθέστε ρόλους που ενισχύουν την κοινωνική αλληλεπίδραση.

4) Βοηθά πραγματικά η παιγνιοθεραπεία;

Ναι, όταν προσαρμόζεται στις ανάγκες του παιδιού. Έρευνες δείχνουν ότι οι play-based παρεμβάσεις ενισχύουν επικοινωνία, κοινωνικότητα και αυτορρύθμιση.

5) Το παιδί παίζει μόνο του. Είναι πρόβλημα;

Η μοναχική ή παράλληλη ενασχόληση είναι συχνή στον αυτισμό. Δεν είναι «λάθος», αλλά ευκαιρία να μοιραστείτε το παιχνίδι μπαίνοντας στο δικό του πεδίο, με μικρές προσκλήσεις.

6) Υπάρχουν αξιόπιστες πηγές για γονείς;

Ναι, οργανισμοί όπως το American Academy of Pediatrics (AAP) και το American Academy of Child & Adolescent Psychiatry (AACAP) προσφέρουν επιστημονικά τεκμηριωμένες πληροφορίες.

Ο ρόλος του θεραπευτή

Ο θεραπευτής ισορροπεί ανάμεσα στην καθοδήγηση και τον σεβασμό στον ρυθμό του παιδιού. Χρησιμοποιεί το παιχνίδι για να ενισχύσει κοινωνική εμπλοκή, αυτορρύθμιση και συναισθηματική επεξεργασία, ενώ συνεργάζεται στενά με την οικογένεια για γενίκευση δεξιοτήτων στην καθημερινότητα.

Η σημασία της γονεϊκής συμμετοχής

Η παρουσία και η συνεργασία των γονέων είναι καθοριστική. Μέσα από ανατροφοδότηση, οι γονείς μαθαίνουν πώς να ενισχύουν στο σπίτι τις δεξιότητες που δουλεύονται στη θεραπεία. Αυτό βοηθά το παιδί να κάνει μεταφορά δεξιοτήτων και σε άλλους χώρους της ζωής του (σχολείο, παιχνίδι με φίλους, οικογένεια).

Με λίγα λόγια...

Η παιγνιοθεραπεία μπορεί να αποτελέσει μια πολύτιμη παρέμβαση για παιδιά στο φάσμα του αυτισμού, εφόσον γίνουν οι σωστές προσαρμογές. Το παιχνίδι γίνεται μέσο επικοινωνίας, έκφρασης και ανάπτυξης, δημιουργώντας γέφυρες κατανόησης ανάμεσα στο παιδί, τον θεραπευτή και την οικογένεια.

📌 Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για το πώς η παιγνιοθεραπεία μπορεί να στηρίξει το παιδί σας, επικοινωνήστε με την ομάδα του PlayPath.

Αναφορές

• American Academy of Pediatrics – Autism Spectrum Disorder resources

• American Academy of Child & Adolescent Psychiatry – Play and Autism

• Kasari, C. et al. (2012). Communication Interventions for Minimally Verbal Children With Autism. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry.

• Lifter, K. et al. (2021). Pretend play and autism spectrum disorder. Autism.

• Williams, E. et al. (2001). Characteristics of pretend play in children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders.